Categories: बीएड

तनाव क्या है?| तनाव प्रबंधन में विभिन्न योगिक विधियों की उपयोगिता को स्पष्ट करें|What is stress? Explain the usefulness of various yogic methods in stress management

तनाव (stress) क्या है?, तनाव प्रबंधन क्या है ? योग से कैसे ठीक या उपयोगी बनाया जा सकता है ? सबसे पहले जानते है

Teachermall360.com

तनाव क्या है? या परिभाषा?

तनाव की परिभाषा स्पष्ट सरल शब्दों में कहा जाय तो तनाव मन के अंदर में उत्पन होने वाले विकार को ही तनाव कहते है।

प्राचीन काल से ही मानसिक रोगों का उपचार मनोवैज्ञानिकों के लिए चुनौती रहा है सामान्यतः देखा गया है कि लगभग सभी प्रकार के मानसिक रोगों का मूल कारण तनाव है

तनाव के प्रकार ?

तनाव मुख्यता दो कारणों से उत्पन्न होता है बाह्य वातावरण में उपस्थित कारण तथा व्यक्ति के अंतर्निहित व्यक्तिगत काम योगिक उपचार का सीधा सम्बंध से है

इसमें मनोरोगी के असामान्य व्यवहार में विभिन्न प्रवृत्तियों के द्वारा सुधार का प्रयास किया जाता है योग चिकित्सा में मानसिक बीमारी न हो इस पर बल दिया जाता है जबकि मनस चिकित्सा में यानी साइकोथेरेपी में मानसिक बीमारी को दूर करने पर बल दिया जाता है।

आधुनिक काल में प्रतिस्पर्धा महत्त्वकांक्षी इत्यादि कारणों से-से व्यक्ति के मानसिक स्थिति पर प्रतिकूल प्रभाव पड़ता है अतः मनस चिकित्सा एवं योग चिकित्सा का तुलनात्मक अध्ययन अपेक्षित है।

मानसिक रोगी के रोग के उपचार के लिए योगिक सिद्धांत:-

1.) संतुलन का सिद्धान्त

2.) संपूर्णता का सिद्धान्त

3.)मानसिक शुद्धिकरण का सिद्धांत

4.) विस्तृत चेतना का सिद्धांत

आइए चलते हैं मानसिक रोग के उपचार के कुछ महत्त्वपूर्ण सिद्धांत व्याख्या जानते है-

1.) संतुलन का सिद्धांत

योग के अनुसार प्रायः मानसिक रोगियों में प्राण तथा मानसिक असंतुलन होता है जब इडा नाड़ी अधिक प्रभावित होती है तब व्यक्ति संवेगात्मक तथा भावनात्मक असंतुलन से पीड़ित होता है तथा नकरात्मक विचारो से कष्ट पता है।

2.) संपूर्णता का सिद्धांत-

प्राचीन युग में वैज्ञानिक के अनुसार स्वास्थ्य का अर्थ है शारीरिक क्षमता मानसिक क्षमता, योग का आध्यात्मिक आनंद से। ऐसी मान्यता है कि मानसिक रोग शरीर, मन तथा आत्मा के बीच असंतुलन का परिणाम है मानसिक रोग के उपचार में योग सिर्फ़ का उपचार नहीं करता है बल्कि संपूर्ण व्यक्तित्व में परिवर्तन लाने का प्रयत्न करता है।

3.) मानसिक शुद्धिकरण का सिद्धांत-

मन, शरीर तथा आत्मा के बीच सेतु माना गया है शरीर तथा आत्मा की समस्याएं मन में एकत्र होकर कई मानसिक रोगों को उत्पन्न करते हैंअतः योग मन के शुद्धिकरण पर बल देता है इसके लिए योग में कई विधियां हैं जैसे प्रणाम प्रत्याहार धारणा ध्यान इत्यादिविशेषकर प्रतिहार के विधियों जैसे योगनिद्रा, अजपा-जप, अंतर मौन, आदि मन के नकारात्मक भाव एवं तनाव को दूर कर मन को सकारात्मक एवं शुद्ध बानते हैं।

4.) विस्तृत चेतना का सिद्धांत-

योग की मान्यता है कि अधिकांश मानसिक रोग चेतना के संकुचित हो जाने के कारण उत्पन्न होते हैं “मैं” , “अहम” का बोध ही तनाव का मुख्य स्रोत है जो आसक्ति अहंकार तथा राग तथा द्वेष को उत्पन्न करते हैं

अतः चेतना के विस्तार के लिए आवश्यक मापदंड का होना अनिवार्य है इसे मैं का अनुभव हम के हम के अनुभव में परिवर्तित हो सके।

व्यक्ति द्वारा समष्टि का चिंतन करना, अपनापन को दायरे को बढ़ाना विस्तृत चेतना का आधार है

जब विस्तृत चेतना विकसित होती है तो अनासक्ति में धीरे-धीरे परिणत हो जाती है और व्यक्ति राग तथा द्वेष की भाव से मुक्त हो जाता है

इस भाव से विकास के मानसिक समस्याओं का निदान तो होता है इससे बचने में सहायता मिलती है।

मानसिक रोगों के उपचार के लिए मनस चिकित्सा

मनस चिकित्सा के इतिहास में फ्रायड पहले व्यक्ति थे जिन्होंने मानसिक विकृतियों से ग्रसित लोगों को उपचार के मनोवैज्ञानिक विधियों का प्रयोग किया।

फ्रायड चिकित्सा निम्नलिखित चरणों में संपन्न होती है-

स्वतंत्र साहचर्य अवस्था (स्टेज ऑफ एसोसिएशन)

इसमें आरामदायक स्थितियों में रोगी को लिटा दिया जाता है तथा चिकित्सा रोगी से यह अनुरोध करता है कि इसके मन में जो भी आता जाए उसे वह बिना संकोच के कहता जाए चाहे वे विचार सार्थक हो या निरर्थक नैतिक हो या अनैतिक यदि रोगी कुछ किसकी हिचकिचाहट अनुभव करता है तो चिकित्सक उसकी मदद करता है

प्रतिरोध की अवस्था (स्टेज ऑफ रेसिस्टेंस)

अपनी बात कहते-कहते रोगी चुप हो जाता है या दूसरी बातें कहने लगता है उसे प्रतिरोध की अवस्था कहते है वैसे परिस्थिति में चिकित्सक प्रतिरोध को समाप्त करने के लिए समोहन या सुझाव का सहारा लेता है।

नोट :- योगिक चिकित्सा एवं मनस चिकित्सा का तुलनात्मक अध्ययन करें।

उपरोक्त लिखे उत्तर ही होगा।

सकारात्मक तनाव क्या है?

सकारात्मक तनाव व्यक्ति को अपने काम को करने का लिए एक जवाबदेही (responsiblity) देता है। तथा प्रतिबद्धता को बनाए रखने में सहायक होता है।

तनाव कितने प्रकार के होते है?

तनाव दो प्रकार के होते है
1. यू स्ट्रेस।
2. डी स्ट्रेस।

तनाव के मुख्य कारण क्या है?

मन में उत्पन विकार ही तनाव के मुख्य कारण है।

तनाव शरीर को क्या करता है?

तनाव शरीर को सुचारू रूप से संचालन में बढ़ा पहुंचता है जिससे सभी तंत्रिका तंत्र और शरीर क्रियाशील नहीं रहता है।

तनाव प्रबंधन के लिए क्या कर सकते है?

तनाव प्रबंधन के लिए आप योग सबसे अच्छा उपाय है ।

Mit

View Comments

Recent Posts

แนะนำค่ายเกม Co168 พร้อมเนื้อหาครบถ้วน เรื่องราวที่มา ลักษณะเด่น ฟีเจอร์ที่น่าสนใจ และ สิ่งที่ควรรู้เกี่ยวกับค่าย

ในยุคที่เทคโนโลยีดิจิทัลและการเชื่อมต่ออินเทอร์เน็ตพัฒนาอย่างก้าวกระโดด ทำให้อุตสาหกรรมเกมออนไลน์ขยายตัวอย่างกว้างขวาง ในบรรดาผู้ให้บริการเกมสล็อตออนไลน์ที่มีอยู่มากมาย CO168 นับได้ว่าเป็นค่ายเกมสล็อตที่ประสบความสำเร็จ ด้วยการนำเสนอที่มีความเป็นเอกลักษณ์จุดเริ่มต้นของ CO168CO168เริ่มต้นขึ้นจากทีมงานที่มีประสบการณ์ในวงการเกมคาสิโน ด้วยการมุ่งเน้นพัฒนาเกมสล็อตที่มีคุณภาพสูงตอบโจทย์ความต้องการของผู้เล่น อย่างต่อเนื่องและครบถ้วน CO168 เริ่มต้นจากการเจาะตลาดในเอเชีย โดยใช้กราฟิกที่ดึงดูดใจ และสามารถครองใจผู้เล่นได้ทั่วโลกคุณสมบัติเด่นของเกม CO168CO168 มีคุณสมบัติหลายอย่างที่ทำให้เกมน่าดึงดูด…

11 mins ago

ข้อดีของการทดลองเล่น Co168 ฟรี

การทดลองเล่น CO168 ฟรี มีประโยชน์มากมายที่สามารถช่วยให้คุณเป็นผู้เล่นที่ประสบความสำเร็จมากขึ้น ลองมาดูว่าข้อดีของการทดลองเล่นเกมนี้มีอะไรบ้างการทำความเข้าใจเกม: การทดลองเล่นเกมฟรีทำให้คุณได้รู้จักกับเกมมากขึ้น โดยคุณสามารถเข้าใจระบบการเล่น การจ่ายเงิน รวมถึงฟีเจอร์ต่าง ๆ ที่มีอยู่ในเกม เมื่อคุณลงเดิมพันด้วยเงินจริง คุณจะรู้จักเกมและสามารถเล่นได้อย่างมั่นใจมากขึ้นไม่มีความเสี่ยงในการเสียเงิน: หนึ่งในข้อดีที่ชัดเจนของการทดลองเล่นฟรีคือคุณไม่ต้องเสี่ยงเสียเงิน คุณสามารถลองเล่นเกมได้ตามใจชอบ…

11 mins ago

ทำไมคุณควรทดลองเล่น Co168 ฟรีก่อนใช้เงินจริง

ในโลกของเกมสล็อตออนไลน์ Co168 เป็นค่ายเกมที่มีความน่าสนใจ และได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย หนึ่งในคุณสมบัติที่สำคัญที่ทำให้ Co168 โดดเด่นคือการให้บริการทดลองเล่นเกมฟรี betflix ก่อนที่จะลงทุนด้วยเงินจริง การทดลองเล่นเกมฟรีนี้เป็นสิ่งสำคัญที่ควรทำ เพื่อให้คุณรู้จักเกมได้ดียิ่งขึ้นและเตรียมพร้อมก่อนลงเงินจริง ในบทความนี้เราจะพาคุณมาดูว่าทำไมการทดลองเล่น Co168 ฟรีจึงสำคัญและควรทำก่อนที่คุณจะใช้เงินจริง betflix

13 mins ago

วิธีการเลือกเกมสล็อต Co168 ที่เหมาะกับสไตล์การเล่นของคุณ

เกมสล็อตออนไลน์ใน CO168 นำเสนอเกมหลากหลาย ที่ตอบสนองความต้องการและความชื่นชอบของผู้เล่นได้เป็นอย่างดี การเลือกเกมที่เหมาะสมกับตัวคุณ เป็นสิ่งที่ทำให้คุณสามารถสนุกกับการเล่นและมีโอกาสชนะมากขึ้น ในบทความนี้ คุณจะได้รู้จักวิธีการเลือกเกม CO168 ให้เหมาะสมกับสไตล์การเล่นของคุณเองมากที่สุดรู้จักกับประเภทของเกมสล็อตใน CO168ก่อนที่คุณจะตัดสินใจเลือกเล่นเกมใด ๆใน CO168 คุณควรทำความรู้จักกับประเภทของเกมสล็อตที่มีให้เลือก ซึ่งแต่ละประเภทมีความแตกต่างกันในด้านฟีเจอร์…

31 mins ago

การทดลองเล่น Co168 ฟรี ก่อนลงเงินจริง

เมื่อพูดถึงเกมสล็อตออนไลน์ Co168 เป็นค่ายเกมที่มีความน่าสนใจ และได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย หนึ่งในคุณสมบัติที่สำคัญที่ทำให้ Co168 โดดเด่นคือการให้บริการทดลองเล่นเกมฟรี ก่อนที่จะลงทุนด้วยเงินจริง ซึ่งเป็นสิ่งที่ควรทำ เพื่อให้คุณรู้จักเกมได้ดียิ่งขึ้นและเตรียมพร้อมก่อนลงเงินจริง ในบทความนี้เราจะพาคุณมาดูว่าทำไมการทดลองเล่น betflix Co168 ฟรีจึงสำคัญและควรทำก่อนที่คุณจะใช้เงินจริง betflix

32 mins ago

วิธีการเลือกเกมสล็อต Co168 ที่เหมาะกับสไตล์การเล่นของคุณ

เกมสล็อตออนไลน์ใน CO168 นำเสนอเกมหลากหลาย ที่เหมาะสมกับความต้องการของผู้เล่นหลากหลายประเภท การเลือกเกมที่เหมาะสมกับตัวคุณ เป็นสิ่งที่ทำให้คุณสามารถสนุกกับการเล่นและมีโอกาสชนะมากขึ้น บทความนี้จะช่วยให้คุณรู้ว่าควรเลือกเกมสล็อต JILI ให้เหมาะสมกับสไตล์การเล่นของคุณเองมากที่สุดรู้จักกับประเภทของเกมสล็อตใน CO168ก่อนที่คุณจะตัดสินใจเลือกเล่นเกมใด ๆใน CO168 คุณควรทำความเข้าใจกับประเภทของเกมสล็อตที่มีอยู่ ซึ่งแต่ละแบบมีความแตกต่างกันในด้านฟีเจอร์ การเล่น…

35 mins ago